alles is famiri
door IRa Kip

Een nieuwe, zesdelige serie op de NPO. Onze broeder Hesdy Lonwijk in de regie, Amber Kortzorg duikt in haar familiegeschiedenis en gaat op zoek naar de verbinding tussen Suriname en haar Surinaamse familie. Ik ben benieuwd naar het proces van Hesdy en Amber, waarom ze dit willen maken en hoe? Het is een vraag, die ik toch zo graag wil dat we die aan elkaar blijven stellen vanuit je firi, je yeye en hoe verhoudt bijvoorbeeld een helingsproces zich tot deze keuze? Want eigenlijk vanaf de eerste aflevering voel je dat Amber midden in een helingsproces zit. 

Hesdy, samen met cinematograaf Fernando Barientos weet wat hij doet. Want zelden heb ik Suriname zo mooi voorbij zien komen op de Nederlandse televisie. Hesdy laat een deel van ons Suriname in een onbevangenheid en krakti zien dat je soms vergeet wiens zoektocht het eigenlijk is. Als maker heeft hij geen haakjes nodig om zijn creative brain tot bloei te laten komen. Hesdy schetst een compositie van beelden die lijken te inspireren uit zijn persoonlijke leven waarin de soulmuziek en kaseko van zijn ouders voorbijkomen, gemixt met smaakpapillen van kondre nyang en een Blackness uit SU die ongeëvenaard is. Je wilt bijna kijken zonder de vertellingen op de achtergrond, de beelden en zelfs de stiltes doen recht aan Suriname.   

Voor de één zal ‘Alles Is Famiri’ een spiegel zijn, voor de ander een raam, want het idee om op zoek te gaan naar je roots via vijf verschillende families en de plekken die daarbij horen, lijkt conceptueel briljant te zijn en een cadeau waarmee Amber in swit watra kan baden.

We beginnen thuis in Nederland bij Amber’s moeder, de vrouw door wiens ogen Amber Suriname heeft leren kennen. De fotoalbums worden tevoorschijn gehaald en de prachtige foto’s van (niet papa, maar bij voornaam) Lloyd worden gedeeld. Wie deze man is, blijft ambivalent door de afleveringen heen, echter valt wel in het begin het woord “depressie”. 
Ik raak erg nieuwsgierig naar Amber’s verhaal en deze man. Als ik het even mag verbeelden op een Saidiya Hartman’s Wayward Lives, Beautiful Experiments manier, dan schets ik het verhaal van een man die wellicht voor of net na de onafhankelijkheid van Suriname naar Nederland is gekomen. Bij aankomst een koud en grijs, regenachtig Nederland trof, vervolgens bij andere familieleden of kennissen terecht kwam die een bord rijst met bladgroenten en een winterjas voor hem klaar hadden staan. De zoektocht naar gelijkenissen maar ook het omarmen van verschillen, de klok omzetten naar zomertijd en de afwijzingen bij instanties terwijl je het juist zo goed probeert te doen. De fietsroutes naar de belhuizen om toch nog even in te checken bij de familieleden in eigen land, terwijl je verliefd wordt op het meisje uit de stad. Het is het ontvouwen van een intieme Surinaams leven en de zoektocht naar vrijheid, het is het verlangen van velen die toen de moed hadden om hun eigen land te verlaten. De context van deze generatie Surinamers zit in het DNA van de eerstgeborene kinderen, wij waren er niet in 1975, maar 1975 zit wel in ons, dus ook in Amber. Je ziet de lichtjes branden in hun ogen wanneer moeder en Amber voorzichtig over Lloyd praten. Het is een teder moment dat ze samen delen terwijl ze dansen en zingen op Faluma wat op de achtergrond door de speakers luid.

In Suriname aangekomen, maken we kennis met de eerste familie, de familie Aviankoi.
Amber ontmoet Titinbo Erna Aviankoi, oprichter van de eerste kapsalon en academie voor kroeshaar in Suriname. “We don't do hair, we do identity”. De kwi kwi ba die Mevr. Aviankoi voor Amber zet, zijn een opening naar een gesprek over eigenschap. Het doet me goed dat Amber met de actualiteit in huis valt en terecht zelf poogt, dat het voelt als iets toegeëigend van een cultuur. Mevr. Aviankoi ziet het probleem er niet van in: zij vindt namelijk dat iedereen zijn haar mag dragen zoals die wil. Ja maar nee! Het is een mooie gedachte maar één die niet opgaat als je niet de norm bent of als ik als Zwarte vrouw mijn haar zo vlecht en wil solliciteren voor een baan in Nederland. Ik kan me niet voorstellen dat Amber in de eerstvolgende aflevering van ‘Kassa’ der haar zo zal vlechten. Het verschil van context kan niet ontbreken naast het feit dat het ridicule is om iemands cultuur te kopiëren en gentrifiseren. Amber heeft een privilege die vele andere niet hebben, maar lijkt er bewust van te zijn terwijl ze ook twijfelend der haar vlecht.

In dezelfde familie ontmoeten we vader Jan Aviankoi en zoon Giovanni Aviankoi. Vader en zoon werken als goudzoekers in het binnenland. Terwijl Amber meegenomen wordt in het kamp waar goud wordt geëxploiteerd, raakt ze in gesprek met zoon Gio over wat het betekent om bevangen te worden door de goudkoorts. Het gevoel van avontuur trok zijn aandacht ondanks dat het catastrofale gevolgen heeft voor de natuur. Wat de mannen opgeven om hier te werken, lijkt een dilemma te zijn voor het gezin en de natuur waar ze toch nog een sterke en spirituele band mee hebben. Wat het vervolgens betekent of oplevert voor de dynamiek tussen vader en zoon, vanuit een Surinaamse context, zien we helaas niet. En dus geen tederheid of Faluma op de achtergrond.

De familie Joeroeja. All round creative Meredith is inheems en creools. Amber voelt een binding met Meredith door de bi-culturele achtergrond die ze beide hebben en het feit dat Meredith net als Amber een afwezige vader heeft gehad. In Lelydorp ontmoeten we haar moeder Hélène Nijman en Oma Vinette, 3 generaties creoolse vrouwen. De vragen aan de vrouwen blijven oppervlakkig en komen niet verder dan wat de taak van een man is en dat mama en oma hun kinderen hebben geleerd hard te werken. Omdat de prachtige beelden mijn nog steeds volledig grijpen, blijf ik zoeken naar de kern van dit gezin, hoe bijvoorbeeld elke vrouw gevormd wordt door de ander, waar hun moment van zachtheid ligt, of ze samen ook dansen en zingen terwijl ze midden in de woonkamer staan, hoe ze oma dragen of dochter mama wordt en kleindochter de wereld in moet loslaten. Maar helaas, ook hier geen Faluma.

De Familie Jagan. We ontmoeten Krishna Baijnath, moeder, verpleegster en oprichter van Stichting Sari. Een organisatie die voedselpakketten aanbiedt aan Armen mensen in Nickirie. Terwijl ze rondrijden om pakketten af te leveren raken Mevr. Baijnath en Amber in gesprek over de man die werkt en de vrouw die voor de kinderen zorgt. Zelf begin ik de weg langzaam kwijt te raken over de intentie van de serie. De verhalen lijken continue buiten om de families heen te gebeuren in plaats van naar binnen. Wanneer de misplaatste generalisatie wordt gemaakt over de jongere generatie hindoestanen die niet meer voor hun ouders zorgen zoals dat vroeger was en de situaties van de vrouwen als erbarmelijk wordt verwoord raak ik compleet in de war. Waar is Faluma?

Familie Karg. Lucien Karg, kind van Cyriel Karg en Marita Karg-Kleine, het waren nationalisten die voor de vrijheid van Suriname hebben gestreden. Lucien is kind van ouders met een droom voor Suriname waarbij de ontmanteling van de kolonisten centraal stond. Deze vrijheid en trotsheid is volledig overgedragen aan zijn kinderen. Dochter Josje Karg en haar vader delen een hechte relatie, echter gaat het al snel over hun omgeving en “Surinaamse” sociale codes. Wat het bijvoorbeeld betekent voor Lucien dat z’n dochter in Nederland woont en niet kunnen slapen voordat hij haar stem heeft gehoord, wat een ervaring is van vele ouders in Suriname ontbreekt. De vraag of Josje haar vader ooit heeft zien huilen, leidt niet tot verdieping, het maakt dat Surinamers en Surinaams cultuur geportretteerd worden als iets buitenaards.

In dezelfde familie maken we kennis met Macy Slijngaard, of zoals Amber haar noemt een verleerd hosselaar. Macy is moeder. Terwijl zij samen met haar moeder en vriendinnen om de tafel zit probeert Amber erachter te komen hoe ze haar “hossel” voor elkaar krijgt. Het is een trieste benaming die mijn hart doet breken. Daarnaast is de keuze om deze vier vrouwen te portretteren vanuit hun sociaaleconomische situatie werkelijk oninteressant, plat en eigenlijk niet meer van deze tijd. Het narratief van de man als rokkenjager zal ook niet ontbreken wanneer er gesproken wordt over waarom deze vrouwen alleenstaand zijn. Met een diepe zucht denk ik, “Deze vrouwen verdienen zoveel meer, de kijker verdient zoveel meer en ook Suriname verdient meer”. Ik zie schoonheid en de makers zien gebrek. Waren we niet aan het kijken naar een serie over families?  Want wat als we zagen hoe Macy en haar moeder elkaar liefhebben, of hoe ze steun in elkaar vinden maar ook volledig kwetsbaar zijn terwijl ze hun harten, gebroken of juist vol van liefde bij elkaar op tafel leggen? De kernvraag van Amber, hoe het komt dat, familiebanden zo hecht zijn in Suriname, blijft onbeantwoord omdat de vragen die ze stelt er niet toe leiden. In plaats dat het verhaal zich naar binnen keert blijft de serie inhoudelijk een matig NPO-perspectief over mensen van kleur en Suriname. Iets wat we maar al te vaak voorbij hebben zien komen wat echt niet meer interessant is om naar te kijken.

De familie Kortzorg. In de aflevering ‘Het geestenrijk’ wordt Amber bevraagd over haar eigen geloof. “Ik geloof in mezelf” zegt ze stellig. Ze vraagt zich ook af of ze wel verbinding kan maken met een land wat zo diepgeworteld is met geloof en spiritualiteit. Ondanks dat het thema van deze aflevering briljant is, blijft de doorwerking ervan, in deze families onbesproken. Wel gebeurt er iets met Amber zodra het winti ritueel waar zij voor uitgenodigd wordt, wel degelijk effect op haar heeft. Het raakt en bevraagt misschien wel waarom ze hier eigenlijk is.

Wanneer Amber haar familie ontmoet zien we net als in de eerste aflevering een kwetsbaar jonge vrouw, die door de afwezigheid van haar vader zich altijd als buitenbeentje heeft gevoeld. Wanneer ze met haar oom en neef samen kookt en in gesprek gaat over vroeger zien we wel het intieme Surinaamse leven en de zoektocht naar verbinding waar ik naar verlang bij de andere families. En dus vraag ik me af waarom Amber heeft gekozen om Suriname te laten zien vanuit haar “westerse” zelf, in plaats vanuit haar Surinaamse vader? Het is buitengewoon zonde terwijl je ziet dat de makers het belangrijk vinden om Alles Is Famiri te maken. Zijn ze niet, net als ik, nieuwsgierig naar beeld en taal van een matriarchale samenleving? Een samenleving waarin vrouwen een sterk netwerk van kennis, zorg en support vormen in families, waarin de rol en positie van mannen anders is dan in het westen, waarin een andere taal gesproken wordt dan “afwezige” vader of “alleenstaande” moeder? De westerse lens zorgt ervoor dat we nooit kennis maken met het weefsel van een Surinaamse familie maar één die gestoeld is op westerse maatstaven zonder een uitgewerkt Surinaamse realiteit.

Lloyd ontmoeten we pas in de laatste tien minuten. Hij is onbevangen en geaard in zijn woorden. Liefdevol ontvangt hij zijn dochter terwijl ze heel even tegenstribbelt.  “Je hoeft alleen maar je handen open te houden en te geloven’ zegt hij. Amber zegt, “ik geloof daar niet in…!”.
Terwijl hij water strooit en wenst dat z'n dochter terugkeert zien we even datzelfde zoekende kind ergens haar plek vinden. Het is de liefde tussen een vader en dochter die altijd aan de basis heeft gelegen van hun relatie. Het zijn de verwachtingen en dromen van ouders, de verlangens en behoeftes van kinderen. Het is rouwen om het verlies van een ouder en je gemeenschap bij elkaar houden wanneer je in de steek wordt gelaten. Het zijn de rituelen en de goudmijnen van oma’s die kleindochters doen vliegen. Het is je dochter in het buitenland en het meisje uit Amsterdam. Het is dansen door je verdriet heen terwijl Faluma door de speakers luidt. Het is de verbeelding die gaat spreken wanneer je daar echt over durft te dromen. En zie je dat Amber, in de laatste tien minuten eindelijk even durft te dromen wanneer ze haar vader en zijn Suriname ontvangt en aan ons laat zien.  

KLIK HIER VOOR FALUMA
En dans als je em voelt!

Soso Lobi,
Kippy